Διακήρυξη για τη διεθνή διάδοση των γνώσεων για τη Θρησκευτική Εκπαίδευση
Το 2018 στο Βερολίνο μια ομάδα μελετητών Θρησκευτικής Εκπαίδευσης από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες σχεδίασαν μια διακήρυξη βασικών αρχών. Σκοπός ήταν η ανταλλαγή γνώσεων σχετικών με τη Θρησκευτική Εκπαίδευση καθώς και η δραστηριοποίηση σε διάφορες χώρες και περιοδικά. Παρατίθεται το κείμενο στα αγγλικά:
International Knowledge Transfer in Religious Education
- A Manifesto for Discussion -
In October 2018, a group of scholars in the field of religious education in different European countries met at Berlin for a consultation organized by the Comenius-Institute (Peter Schreiner) and the chair of religious education at the University of Tübingen (Friedrich Schweitzer). After intensive discussions concerning the challenge of international knowledge transfer in religious education, this group decided that it is time to start a broader discussion on this topic in different countries and, if possible, also in leading periodicals of the field. Moreover, it was considered a good starting point for this kind of discussion to draft a brief manifesto which could initiate and stimulate further discussions.
The Challenge
International knowledge transfer is an ideal which has come to play an increasingly important role in academia as well as in politics.
This is true for all fields of knowledge, be it in the natural sciences or the humanities. Scientists are encouraged to make their findings accessible at an international level. The European Union actively supports international knowledge transfer, for example, through programs like Erasmus+ and so-called mobility agreements between universities in different countries.
In the natural sciences, international exchange has always played a key role. It is hard to imagine that new groundbreaking findings in biology, chemistry or physics should not find the interest of colleagues in other countries. The same certainly applies to mathematics. Another example is the field of medical research. Other fields, however, seem to show less international openness, possibly because they are strongly rooted in different cultural or national contexts and therefore see less reason for appropriating findings from other countries, although more and more, internationalization has become important in all fields of research.
The observation of increasing internationalization also applies to the academic discipline of religious education.
Since the 1970s, international conferences and symposiums have become more and more frequent. International structures like the International Seminar on Religious Education and Values (ISREV), the International Society of Empirical Research in Theology (ISERT), the Nordic Conference of Religious Education (NCRE), etc. are an institutional outcome of this development. There also is a growing interest in international-comparative research in religious education which underscores the quest for internationalization and transnational cooperation. Today, international exchange takes place at many different levels in religious education. In this sense, international knowledge transfer has become a taken for granted part of the work of religious education. The importance of both international and transnational perspectives for religious education has been successfully demonstrated. Yet the question for which public or publics these international meetings are of importance has rarely been addressed.
Internationalization in religious education also implies academic exchange between different denominational traditions in religious education. Closer collaboration between researchers from different Christian traditions both at the national and international level is a promising perspective which should also be pursued more intentionally in the future.
Yet there also is the observation that religious education has not reached the point at which one could speak of an integrated field of research.
It seems to be the rare exception that international groups of researchers would be working on certain problems and even more, that the solutions for certain problems or at least the analysis of such problems offered by individuals or groups in the field would become part of the common cumulative knowledge upon which religious education should built in the future. Can religious education be viewed, at least in part, as a research discipline producing results which are of international importance for both, theoretical and empirical insights and also in terms of their applicability in practices of religious education?
At present, one may observe contradictory developments in this respect.
In many countries, there is a strong tendency towards developing religious education as a field of research of its own right. Religious education strives to be more than the application of research done in other fields. Moreover, there have been discussions not only on research results but also on methodologies as well as on criteria for research (although this is probably more true for European countries than, for example, the United States of America). At the same time, it certainly is not the rule that research results on religious education are considered of interest beyond the given country. Much religious education literature is not even read outside the national contexts. Many contributions are published only in the vernacular and there is no encouragement in religious education to learn or to use foreign languages, with the exception of English. Yet only a very small portion of knowledge pertaining to religious education has been published in English. This is true for many countries, among them, for example, Germany, Austria and Switzerland. Although there have been attempts to publish more in English, for example, in the Scandinavian countries, the general presumption in religious education still seems to be that research results from one country are not of interest or importance in other countries or that they are not transferable due to their context-dependency. For the advancement of religious education as an academic discipline but, ultimately, also for the practice of religious education, this is a serious obstacle which should no longer go unaddressed.
What Can Be Done
First of all, there is a need for clarification and agreement.
Academic international and transnational relationships most naturally include a transfer of knowledge which raises important questions.
v What kinds of knowledge are transferred?
v What makes such transfer possible?
v What exactly does transfer mean in this case?
v Is there knowledge in religious education that can be applied internationally and by whom?
Some of these questions refer to the philosophy of science underpinning research in religious education.
v Should the validity of knowledge in religious education be considered general / universal or should it be seen as particular and regionally bound?
v Is this knowledge valid only in one country or is it valid internationally, independently of its national context of discovery?
v And what type of knowledge is transferred with what normative status?
v Who might possibly benefit from it?
In order to reach clarification and agreement concerning such questions additional international work will be necessary.
Clearly new efforts are needed which go beyond the coincidental forms of exchange which often are characteristic of international conferences and seminars. Larger conferences are indispensable for becoming aware of research around the world; thematically focused seminars remain helpful for concentrated exchange on select topics sometimes chosen by international partners also working together with societal interest groups. Yet neither form of international exchange seems to have done enough for creating an integrated field of research on religious education which would imply, for example, that there are cumulative effects concerning research-based knowledge in religious education which can be applied in the field of religious education.
The general impression appears to be that there are an increasing number of national and international networks of academics, practitioners and politicians which are interested in research on religious education which can be seen as a hopeful sign in terms of internationalizing the field and working towards international knowledge transfer with an eye on theory-building, empirical insights and practical usability. At the same time, however, these initiatives appear to be often unrelated to each other, even if they are addressing similar questions, and their results are not presented in a way which would allow for connecting them to the insights gained by other researchers.
Exemplary Suggestions
Describing the challenges entailed by international knowledge transfer in religious education and formulating general perspectives for the future is one thing. Yet more than this will be needed if international knowledge transfer in religious education is to become more successful in the future in respect to several different publics. For this reason, a number of exemplary possibilities are mentioned here.
- Mapping the research scene: While accounts of the practice of religious education in different countries have become available (mostly concerning Religious Education as a school subject but, in some instances, also concerning non-formal religious education), the same is not true for religious education as a field of research in different countries. Mapping the religious education research scene in Europe (and beyond) could therefore be a first important task in advancing international knowledge transfer in this field.
- Initiatives for methodological considerations: So far, comparative studies often do not focus on the diverse relationships and transfer processes between different countries. Moreover, the production, exchange, dissemination and reception of knowledge should be understood as historical processes. This means that religious education should develop a suitable methodological toolkit for analyzing international relationships and transfer processes. For these reasons, initiatives are needed to make the case for expanding the methodologies of empirical and comparative research by including historical and transfer-oriented approaches. Finally, research on international and transnational knowledge transfer in religious education also overlaps with the epistemological interests of reception and impact research as well as the history of knowledge and translation studies.
- Initiatives for sharing knowledge: Since some concepts of ‘transfer’ seem to imply uni-lateral relationships or even hierarchies between those who are in possession of a certain knowledge und those who should receive it, concepts like ‘sharing’ or ‘exchanging’ knowledge appear to be more applicable to the cooperative spirit characteristic of the field of religious education. What is decisive, however, is that initiatives are needed which follow the format of truly sharing knowledge, i.e. of investigating how different insights concerning a certain task or problem, for example, of successful teaching fit together.
- Investigating successful and non-successful forms of international knowledge exchange in religious education: Existing research, among others on transnationalization, shows that knowledge has indeed been transferred or shared in religious education on many occasions, although not in any systematic manner. Examples from past and present therefore entail the opportunity of investigating the question of how the international exchange of knowledge has proceeded in these cases and what made them successful or non-successful. Such investigations should also include a clear analysis of the criteria which allow for distinguishing between different degrees of success in this case.
An Invitation
The authors would like to invite colleagues from the field of religious education (and beyond) to contribute to a new debate on international knowledge transfer in religious education. They would appreciate theoretical contributions as well as additional practical suggestions and initiatives.
This manifesto has been sent to a number of leading journals in the field in order to start this discussion. Moreover, the authors themselves will continue to work on the issues raised by this manifesto in further international meetings.
Prof. Dr Dr h.c. Friedrich Schweitzer (University of Tübingen) / Dr Peter Schreiner (Comenius-Institute)
together with Benjamin Ahme (University of Tübingen), Prof. Dr Jenny Berglund (Stockholm University), Dr Yauheniya Danilovich (University of Münster), Dr Jonathan Doney (University of Exeter), Prof. Dr David Käbisch (University of Frankfurt), Prof. em. Dr Siebren Miedema (VU Amsterdam), Prof. Dr Hubertus Roebben (University of Bonn), Assist. Prof. Dr Dr Athanasios Stogiannidis (University of Thessaloniki)
Contact:
Peter Schreiner Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
Friedrich Schweitzer Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
January 2019
2η Πανελλήνια Συνάντηση Θεολόγων
Θέμα: Η Ορθόδοξη θεολογία μέσα στη νεωτερική πολιτική θεωρία και πράξη
Το πρόγραμμα περιλαμβάνει: Κεντρικό ομιλητή, 8 εισηγητές σε δύο συνεδρίες και 15 εκπαιδευτικά και παιδαγωγικά εργαστήρια με χορήγηση σχετικών βεβαιώσεων. Προεγγραφές από Δευτέρα 3 Σεπτεμβρίου. Λεπτομέρειες θα γνωστοποιηθούν σε προσεχή ανακοίνωση.
9-11 Νοεμβρίου 2018
Ελληνογαλλική Σχολή Ουρσουλινών
(Ψυχάρη 10, Ν. Ψυχικό / Αθήνα)
Διοργάνωση: Πανελλήνιος Θεολογικός Σύνδεσμος «ΚΑΙΡΟΣ-για την αναβάθμιση της θρησκευτικής εκπαίδευσης»
Σημείωμα από τη σύνταξη
Σε μία περίοδο που η Θρησκευτική Εκπαίδευση βρίσκεται σε κρίσιμη περίοδο αλλαγών και απασχολεί την επικαιρότητα, με αίσθημα ευθύνης, προβληματισμούς, ακολουθώντας διεθνείς προδιαγραφές το ΕλΘΕ/GJRE συνεχίζει το έργο του. Το περιοδικό μας, κυκλοφορεί σε δύο γλώσσες, ελληνικά και αγγλικά και έχει ελεύθερη πρόσβαση στο διαδίκτυο. Δημοσιεύει επιστημονικά άρθρα μετά από κρίση και χρήσιμο εκπαιδευτικό υλικό, σενάρια μαθημάτων, μελέτες, έρευνες, τα οποία μπορούν να στέλνουν οι συγγραφείς σε όλη τη διάρκεια του χρόνου.
Απευθύνεται σε όποιον/α ενδιαφέρεται για τη Θρησκευτική Εκπαίδευση και Αγωγή, σε επιστήμονες και ερευνητές που μελετούν το αντικείμενο, ανεξάρτητα από τον επιστημονικό χώρο από τον οποίο προέρχονται και σε εκπαιδευτικούς, που το διδάσκουν σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης.
Με την ελπίδα να συνεχίζουμε να σας έχουμε συνοδοιπόρους σε αυτή τη πορεία, αναμένουμε τη συμμετοχή και τα έργα σας...
Η πρόσκληση για αποστολή άρθρων είναι ανοιχτή στη διάρκεια του χρόνου και οι διαδικασίες κριτικής αξιολόγησης και δημοσίευσης είναι οι ταχύτερες δυνατές. Σας προσκαλούμε να αποστείλετε άρθρα και να διαδώσετε την ύλη του περιοδικού μέσω των συνδέσμων σας.
Με εκτίμηση
Η συντακτική ομάδα
Ιούνιος 2021
Διοργάνωση 2ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Θεολόγων εκπαιδευτικών με Διεθνή Συμμετοχή
Το Τμήμα Θεολογίας και το Εργαστήριο Παιδαγωγικής του Τμήματος Θεολογίας Α.Π.Θ., σε συνεργασία με την Περιφερειακή Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Κεντρικής Μακεδονίας, προγραμματίζουν τη διοργάνωση του 2ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Θεολόγων εκπαιδευτικών με Διεθνή Συμμετοχή, το οποίο θα πραγματοποιηθεί από 14 έως 16 Σεπτεμβρίου 2018 στη Θεσσαλονίκη, στη Θεολογική Σχολή του Α.Π.Θ., με γενικό θέμα:
«Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο»
Το Συνέδριο απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, σε επιστήμονες των ΑΕΙ, ΑTΕΙ, σε προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές και φοιτήτριες, σε ερευνητές και ερευνήτριες, καθώς και σε εκπροσώπους κυβερνητικών και μη φορέων.
Σκοπός του Συνεδρίου είναι η παρουσίαση μελετών και νέων προσεγγίσεων για το μάθημα των Θρησκευτικών, η κατάδειξη της ευαισθητοποίησης των εκπαιδευτικών σε θέματα εφαρμογής διδακτικών πρακτικών και εναλλακτικών προσεγγίσεων, η ανταλλαγή εμπειριών και γνώσεων από εκπαιδευτικούς της τάξης, ο γόνιμος προβληματισμός και ο δημιουργικός διάλογος στην εκπαιδευτική κοινότητα.
Οι θεματικοί άξονες του Συνεδρίου είναι οι Εκπαιδευτικές Πολιτικές και τα Προγράμματα Σπουδών της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης, οι Διαπολιτισμικές και διαθρησκειακές διδακτικές προσεγγίσεις, οι πρακτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στη σχολική τάξη και οι Θεωρητικές Προσεγγίσεις.
Οι εισηγητές και οι εισηγήτριες πρέπει να αποστείλουν τον τίτλο και την περίληψη της εισήγησής τους μέχρι τις 31.05.2018 και, εφόσον γίνει η αποδοχή από την Επιστημονική Επιτροπή, το πλήρες κείμενο ως τις 15.07.2018, για το οποίο θα αναρτηθούν οδηγίες στην ιστοσελίδα του συνεδρίου, ώστε να συμπεριληφθεί στα πρακτικά του συνεδρίου. Το συνέδριο θα φιλοξενήσει, επίσης, προφορικές ανακοινώσεις και Posters.
Η περίληψη πρέπει να περιλαμβάνει τον τίτλο της εισήγησης, το ονοματεπώνυμο, την ιδιότητα, την ταχυδρομική και ηλεκτρονική διεύθυνση, τα τηλέφωνα του/των εισηγητών και τον φορέα, καθώς και τον τίτλο της θεματικής ενότητας στην οποία επιθυμούν να ενταχθεί η εισήγηση (τα στοιχεία αυτά θα συμπληρωθούν στη φόρμα του Δελτίου Περίληψης). Στην περίπτωση που οι εισηγητές/εισηγήτριες είναι περισσότεροι/ες του ενός/μιας, θα σημειώνεται με αστερίσκο το ονοματεπώνυμο εκείνου/ης που θα παρουσιάσει την εργασία. Ο τίτλος της εργασίας να γραφεί με ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ (Γραμματοσειρά Times New Roman 12). Τα ονόματα των εισηγητών/εισηγητριών, ο φορέας, η χώρα και η ηλεκτρονική διεύθυνση να αναγράφονται με πλάγια γράμματα κάτω από τον τίτλο, σε αριστερή στοίχιση (Γραμματοσειρά Times New Roman 12). Το κείμενο της περίληψης πρέπει να γραφεί σε μονό διάστημα, χωρίς επιπλέον διάστημα μεταξύ των παραγράφων (Γραμματοσειρά Times New Roman 12) και χωρίς εσοχές. Στην περίπτωση που χρησιμοποιηθούν συντομογραφίες, να αναφερθούν την πρώτη φορά ολογράφως.
Οι περιλήψεις των εργασιών κατατίθενται στην ηλεκτρονική διεύθυνση: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε. με το όνομα/τα ονόματα του συγγραφέα/των συγγραφέων, ενώ περισσότερες πληροφορίες για το Συνέδριο, καθώς και οδηγίες για την υποβολή εργασιών και τη συμμετοχή σε αυτό, διατίθενται στον ιστοχώρο:
www.synedrio2theologwn.kmaked.eu
Επικοινωνία: Πρασσά Χρύσα: 2310 474855, Γαλαρνιώτη Όλγα: 2310 474859.
Email Συνεδρίου: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
Η Θρησκευτική Εκπαίδευση σήμερα
Το αίτημα για μη ομολογιακό μάθημα
Στον κύκλο του ΚΑΙΡΟΥ έρχεται και επανέρχεται το αίτημα «να ορίσουμε τον χαρακτήρα του Μαθήματος των Θρησκευτικών (ΜτΘ)». Κυριαρχεί μάλιστα μια αίσθηση κατεπείγοντος προκειμένου να είμαστε σε θέση να εκφράζουμε με σαφήνεια τις επιλογές μας και προς εμάς τους ιδίους και προς τους συνομιλητές μας.
Τι εννοούμε στην πραγματικότητα κάνοντας λόγο για τον χαρακτήρα ενός σχολικού μαθήματος και εν προκειμένω του ΜτΘ; Χωρίς άλλο τις ποικίλες διαστάσεις της επιδιωκόμενης θρησκευτικής μάθησης, οι οποίες μάλιστα συναιρούνται σε τεκμηριωμένες εκπαιδευτικές επιλογές. Πιο συγκεκριμένα:
- τη θέση του ΜτΘ στο σχολικό πρόγραμμα (π.χ. υποχρεωτικό, προαιρετικό)
- τον εκπαιδευτικό προσανατολισμό του (π.χ. ανθρωπιστικό, τεχνοκρατικό)
- τις θεμελιώδεις στοχεύσεις του (π.χ. ενίσχυση θρησκευτικής πίστης, γνωστικές, κριτικές, ηθικές)
- τον περιεχόμενο της διδασκαλίας του (π.χ. κυρίως γύρω από τον Χριστιανισμό, πολυθρησκευτικό)
- το είδος μάθησης (π.χ. κανονιστική, ενεργητική/κριτική)
- τους τρόπους διδασκαλίας του (π.χ. μεταβίβαση γνώσεων, διερευνητική)
- τον ρόλο του στην ανάπτυξη του μαθητή (π.χ. γνωστική, ολιστική) και στην ανταπόκρισή του στις ανάγκες των σύγχρονων μαθητών
- τον βαθμό λειτουργίας και ανταπόκρισής του στην ειδική κοινωνική, πολιτική & πολιτιστική συνάφεια της σύγχρονης ελληνικής δημοκρατικής κοινωνίας
- τη συμμόρφωσή του με το νομικό και εκπαιδευτικό πλαίσιο της χώρας μας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης
- τη σχέση του με τη θεολογία, την Εκκλησία και τις θρησκευτικές κοινότητες.
Όλες αυτές οι διαστάσεις αποτελούν τα συστατικά του ΜτΘ, τα οποία συνδιαμορφώνουν σε μια δυναμική αλληλεξάρτηση τον χαρακτήρα του. Συνακόλουθα, χρειάζεται να εκβάλλουν σε συγκεκριμένες «αποφάσεις», οι οποίες να εγγράφονται στο Αναλυτικό Πρόγραμμά του, εφόσον επιδιώκουμε να προσδιορίζουν τη διδακτική πράξη και να μην παραμένουν ευχολόγια ή συνθήματα προς ημάς ή προς τρίτους.
Οι περιστάσεις του τελευταίου διαστήματος ευνόησαν τις συζητήσεις περί το ΜτΘ με έμφαση στη νομιμοποιητική βάση που μπορεί να εξασφαλιστεί γι΄ αυτό στο ελληνικό σχολείο. Όσο κι αν πρόκειται για δικαιολογημένο και απαραίτητο όρο του διαλόγου μας, κάποιες φορές φαίνεται να περιορίζει την ευρύτερη θεώρηση των εκπαιδευτικών διαστάσεων του ΜτΘ, όπως ελλειπτικά καταγράφηκαν παραπάνω. Πιο συγκεκριμένα, θέτοντας ως προτεραιότητα την υπέρβαση κάποιων αρνητικών χαρακτηριστικών που αποτελούν πραγματική πρόκληση στο σύγχρονο ελληνικό σχολείο (μονοφωνία, κατηχητισμός, άγνοια της θρησκευτικής ετερότητας) κατ΄ αρχήν χρειάστηκε να προκρίνουμε τη μη ομολογιακή εκδοχή του μαθήματος. Στη συνέχεια ωστόσο η επιλογή μας φαίνεται να «γεννά» αρκετή αμηχανία: Μα πρόκειται για «αρνητικό» χαρακτηρισμό! Ποια είναι τα θετικά χαρακτηριστικά που κομίζει; Μήπως λέει πολύ λίγα για τις δυνατότητες του μαθήματός μας; Στο σημείο αυτό χρειάζεται ίσως να ξεκαθαρίσουμε πώς χρησιμοποιούνται - σ΄ ένα πρώτο επίπεδο - αυτοί οι χαρακτηρισμοί στον διεθνή θρησκειοπαιδαγωγικό διάλογο και σε οποιαδήποτε συγκριτική διερεύνηση των ΜτΘ των διαφόρων χωρών.
Βλέπουμε λοιπόν πως «ομολογιακό» χαρακτηρίζεται ένα ΜτΘ που διδάσκεται από δασκάλους δεσμευμένους σε μια θρησκευτική ομολογία, σε μαθητές που «ανήκουν» σ΄ αυτήν, με περιεχόμενα που σχετίζονται σχεδόν αποκλειστικά μ΄ αυτήν, με σκοπό να ενσταλάξει ή να ενισχύσει την πίστη τους, συχνά δε την ευθύνη για το μάθημα (στόχοι, ΑΠ, βιβλία, εκπαίδευση δασκάλων) την έχουν οι θρησκευτικές κοινότητες (με ή χωρίς τη συνεργασία της Πολιτείας).
Απ την άλλη μεριά «μη ομολογιακό» χαρακτηρίζεται το ΜτΘ όταν: α) την ευθύνη του έχει αποκλειστικά η Πολιτεία, β) τα περιεχόμενά του δεν αφορούν μόνο στον Χριστιανισμό, αλλά εκτείνονται και σε άλλες θρησκείες και κοσμοθεωρήσεις και γ) διδάσκεται σε όλους τους μαθητές ανεξαρτήτως της θρησκευτικής ή μη δέσμευσής τους.
Μέχρις εδώ η επιλογή μας αποδεικνύεται αρκετά ξεκάθαρη: συντασσόμενοι με τη «μη ομολογιακή» κατεύθυνση της σχολικής θρησκευτικής εκπαίδευσης αποδεχόμαστε τα τρία θεμελιώδη χαρακτηριστικά της (περί ευθύνης, περιεχομένων και μαθητών). Δυσκολεύεται κάποιος να καταλάβει γιατί θεωρούμε αυτήν την επιλογή ως έναν απλό «αρνητικό» χαρακτηρισμό για το ελληνικό ΜτΘ, ενώ πρόκειται για μια καίρια και απόλυτα «θετική» επιλογή του πλαισίου λειτουργίας του. Μπορούμε ωστόσο όλοι να συμφωνήσουμε ότι δεν ορίζει με πληρότητα τον χαρακτήρα του ΜτΘ. Παραδείγματος χάρη: κάλλιστα ένα μη ομολογιακό ΜτΘ με πολυθρησκευτικά περιεχόμενα και εξασφαλισμένη ευρεία υποχρεωτικότητα, δύναται να υλοποιείται ως ένα τεχνοκρατικό, αποκλειστικά γνωστικό και με συμπεριφοριστικούς στόχους μάθημα, χωρίς να επιτυγχάνει πραγματική θρησκευτική μόρφωση. Συμπέρασμα: όσα σπουδαία και θετικά κι αν λέει ο χαρακτηρισμός «μη ομολογιακό ΜτΘ» φαίνεται πως δεν εξαντλεί τα όσα επιδιώκουμε από τη θρησκευτική εκπαίδευση και μόρφωση των μαθητών μας. Τι χρειάζεται λοιπόν για έναν πλήρη ορισμό του χαρακτήρα του; Η απάντηση είναι εξαιρετικά συγκεκριμένη: να καθοριστούν με σαφήνεια οι επιλογές που εκφράζουν τις δεσμεύσεις και τα αμιγώς εκπαιδευτικά χαρακτηριστικά του μαθήματος.
Στο σημείο αυτό χρειάζεται να επισημάνουμε πως αυτή η «μη ομολογιακή» επιλογή ΘΕ είναι - και στις ευρωπαϊκές χώρες - κάτι σχετικά νέο. Άρχισε να διαμορφώνεται στο τελευταίο τέταρτο του 20ού αιώνα και φιλοδοξεί -πέρα από τα παραπάνω τρία χαρακτηριστικά της ευθύνης, των περιεχομένων και της δέσμευσης των μαθητών- να λειτουργήσει ουσιαστικά εκπαιδευτικά, τοπικά και ευρύτερα, να ανταποκριθεί στις πολύπλοκες συνθήκες της μετανεωτερικότητας, να αναμετρηθεί με σύνθετα ζητήματα, να συμπεριλάβει και να συνθέσει χωρίς να εκποιήσει ή να προδώσει τοπικές παραδόσεις και πολιτιστικές ιδιαιτερότητες. Γι΄ αυτόν τον λόγο στις χώρες όπου υλοποιείται η «μη ομολογιακή θρησκευτική εκπαίδευση», όλες οι διαστάσεις της (οι στόχοι, οι διδακτικές μέθοδοι και οι στρατηγικές, οι προσανατολισμοί, οι τοπικές ιδιαιτερότητες κ.ά.) παρακολουθούνται, διερευνώνται, δοκιμάζονται και αξιολογούνται συνεχώς και με πολλαπλά κριτήρια. Σ΄ αυτές λοιπόν τις χώρες προκειμένου να οριστεί η πραγματικά εκπαιδευτική λειτουργία του ΜτΘ χρησιμοποιούνται όροι όπως: «διαλογικό» ΜτΘ, «ερμηνευτικό», «κριτικό», «εθνογραφικό» κ.ά. Εύκολα αντιλαμβανόμαστε πως πρόκειται για χαρακτηρισμούς που εκφράζουν πολύ περισσότερα πράγματα για την πράξη του μαθήματος απ΄ ό,τι ο γενικός προσδιορισμός «μη ομολογιακό». Συμπερασματικά, η «μη ομολογιακή θρησκευτική εκπαίδευση» στην πραγματικότητα δεν βρίσκεται στον αντίποδα της ομολογιακής, αλλά συνιστά μια δυναμική εξέλιξη της ομολογιακής και των εκδοχών της. Γι΄ αυτό άλλωστε και αποτελεί την ισχυρότερη τάση της σύγχρονης θρησκευτικής εκπαίδευσης, ακόμη και στις χώρες που διατηρούν τα ομολογιακά τους ΜτΘ.
Στα καθ΄ ημάς όλα τα παραπάνω σημαίνουν ότι όση ετοιμότητα κι αν έχουμε να επιλέξουμε τη μη ομολογιακή θρησκευτική εκπαίδευση, χρειάζεται να δεσμευτούμε απόλυτα στην ανάδειξη όλων όσων συνιστούν τον χαρακτήρα ενός τέτοιου ΜτΘ. Κι εδώ πάλι τίθεται το ζήτημα: από όλα αυτά, ποια έχουμε κατακτημένα; Άραγε καλούμαστε να αρχίσουμε από το μηδέν; Σίγουρα όχι!
Όπως φαίνεται από τις πρώτες ζυμώσεις του ΚΑΙΡΟΥ, αλλά και από όλους τους προβληματισμούς που έχουν προηγηθεί την τελευταία δεκαετία, υπάρχουν πράγματα γύρω από τον χαρακτήρα του ΜτΘ που έχουν λεχθεί, συζητηθεί και καταγραφεί ως επιδιώξεις. Πιο συγκεκριμένα γίνεται λόγος για ένα ΜτΘ το οποίο χρειάζεται:
- να παρέχει διευρυμένη και έγκυρη πληροφόρηση γύρω από τον Χριστιανισμό και την Ορθοδοξία - σε μεγαλύτερο βαθμό - αλλά και στις άλλες θρησκείες και κοσμοθεωρήσεις.
- να αναδεικνύει τις θεμελιώδεις/πυρηνικές αξίες των θρησκειών, αλλά και τα οικουμενικά χαρακτηριστικά του Χριστιανισμού.
- να ευνοεί την κριτική κατανόηση των χαρακτηριστικών και των εκφράσεων (δογματικών, λατρευτικών, υπαρξιακών, πολιτισμικών κ.ά.) του Χριστιανισμού και των άλλων θρησκειών/κοσμοθεωρήσεων και να προβάλλει τον «αναζητητικό» χαρακτήρα της θρησκευτικής πίστης.
- να δίνει ευκαιρίες ερμηνείας με πολλά κριτήρια (πολιτιστικά, ηθικά, κοινωνικά, προσωπικά, θεολογικά) της θρησκευτικής πίστης και του Χριστιανισμού.
- να ευνοεί την αποκωδικοποίηση του θρησκευτικού υπόβαθρου των πολιτισμικών παραδόσεων και την αναγνώριση των θρησκευτικών διαστάσεων του σύγχρονου πολιτισμού.
- να ευνοεί την κατανόηση και των αρνητικών ή επικίνδυνων εκφράσεων των θρησκειών, αλλά και των αξιών που αυτές περιέχουν, διατηρούν και υποβάλλουν.
- να βασίζεται στον διάλογο όλων των μαθητών μεταξύ τους -ανεξάρτητα από την πολιτιστική ή θρησκευτική τους προέλευση και να ευνοεί τον προσωπικό στοχασμό πάνω σε ζητήματα ηθικής.
- να έχει ανθρωπιστικό προσανατολισμό, χωρίς να απεμπολεί «τεχνοκρατικές» διαστάσεις της σχολικής μάθησης (δίκτυα, χρήση Η/Υ).
- να αφουγκράζεται την εποχή και τις ανάγκες της.
- να βασίζεται σε συγκεκριμένες φιλοσοφικές αντιλήψεις περί γνώσης, αλλά και σε στέρεες παιδαγωγικές αντιλήψεις.
- να εκφράζεται σε ένα ΑΠ όπου όλα τα παραπάνω θα υλοποιούνται.
Όσο κι αν οι περισσότεροι από μας συμφωνούμε στο ότι όλα τα παραπάνω είναι θεμελιώδη συστατικά του χαρακτήρα του ΜτΘ, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε ότι πρόκειται για ιδέες και προσδοκίες που δεν έχουν δοκιμαστεί.
Αν λοιπόν θέλουμε όχι μόνο να «μιλάμε» για τον χαρακτήρα του μαθήματός μας, αλλά να προχωρήσουμε στον σχεδιασμό της υλοποίησής του, τότε χρειάζεται εμείς οι ίδιοι να αναδείξουμε τι μπορούμε και τι δεν μπορούμε, πιθανές αντιφάσεις ανάμεσα σε όσα ονειρευόμαστε και όσα δεν είναι εφικτό να υλοποιηθούν, να αξιολογήσουμε την ετοιμότητα και την επάρκειά μας να στηρίξουμε ένα τέτοιο ΜτΘ, να κατανοήσουμε τι έχουν πετύχει οι Ευρωπαίοι συνάδελφοί μας και μέσα από ποιους δρόμους και να εμπλουτίσουμε τις ιδέες μας…Σε αυτήν την αναμέτρηση, η χριστιανική ταυτότητά μας μπορεί όχι απλώς να ευνοεί και να δικαιώνει αλλά να εμπλουτίζει δημιουργικά την οργάνωση ενός σχολικού μαθήματος το οποίο ενδιαφέρεται για την ανάπτυξη των μαθητών μας ως προσώπων και πολιτών, είτε είναι Χριστιανοί είτε όχι.
Όλγα Γριζοπούλου
